Mitski status je stekla zahvaljujući tajnosti koja je obavijala bazu – decenijama se znalo da objekat postoji, ali snimaka ili fotografija iz njene unutrašnjosti gotovo da nije bilo.

Ulazi u podzemne tunele, piste i kontrolna kula nalaze se kod sela Željava, u Hrvatskoj, nedaleko od Bihaća u BiH.

Međutim, glavni podzemni tuneli i većina bunkera fizički se nalaze ispod teritorije Bosne i Hercegovine.

Objekat je građen po uzoru na manje švedske vazdušne luke. Švedska je, kao i Finska, prihvatila decentralizovani sistem ukopanih vazdušnih luka kao najbolji za odbranu od potencijalne agresije Sovjetskog Saveza. Decentralizacija je značila da je u prvom udaru bilo teško eliminisati čitavo vazduhoplovstvo, što je bila uobičajena strategija svakog napadača u Drugom svjetskom ratu i nadalje.

Ukopanost je pružala zaštitu ne samo od konvencionalnog oružja već i djelimično od atomskog, za koje se u tim godinama podrazumijevalo da će biti korišćeno.

Korišćenjem tog pristupa vazduhoplovstvo države koja se brani bi trebalo da bude sačuvano i u poziciji da pruži otpor nadmoćnom napadaču. Budući da Švedska nije bila dio NATO, vojna saradnja s Jugoslavijom je bila moguća te ideje su došle i na naše prostore.
Međutim, Željava je bila drugačijeg koncepta od švedskih originala. Svakako nije prihvatila ideju decentralizacije vazdušnih luka, budući da je bila jedina svoje vrste. Umjesto jedne eskadrile koliko su primale švedske baze, bila je izgrađena za čak tri, i teoretski je mogla primiti i do 60 aviona.

Gradnja je počela 1954, a završena 1968. godine, u tajnosti i koristeći prvenstveno domaće komponente i proizvode, oko 90%. Završeni objekat je bio monumentalan – 3.500 metara podzemnih tunela, od kojih je dobar dio bio širine 20 metara i visine 8 metara. Svaka eskadrila je imala svoj tunel u kojem su avioni smješteni i servisirani, a izlazi su vodili na tri piste, uz još dvije poprečne koje su se koristile u zavisnosti od vremenskih uslova, prenosi Jutarnji.

Zanimljivih detalja o Željavi ima bezbroj.

“Od toga kako su konstruisana oklopna vrata na ulazu, do radionica, spremnika za gorivo, pa do aspekata života pilota poput medicinskih tegoba koje često letenje izaziva i slično, govore hrvatski penzionisani piloti Danijel Borović i Ivica Ivandić u videu koji je dostupan na kanalu Codex Militaria.